Khi mùa đông năm ngoái sắp sửa bắt đầu, một số nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm đã tạm rời mắt khỏi COVID-19 để quay lại theo dõi một dịch bệnh quen thuộc hơn với họ: Cúm mùa. Cứ đến thời điểm này trong năm, nước Mỹ bắt đầu phải chứng kiến số lượng ca mắc cúm tăng chóng mặt.
Trong 3 tháng mùa đông, đỉnh điểm của dịch cúm năm 1029-2020, khoảng 18 triệu người ở Mỹ đã phải đi khám vì các triệu chứng sốt, đau đầu, ngạt mũi. Trong số đó có ít nhất 400.000 người phải nhập viện và 32.000 người đã tử vong.
Điều này khiến một số chuyên gia y tế tại Mỹ lo lắng trong mùa cúm năm nay, họ sẽ phải cùng lúc đối phó với 2 đại dịch. Thế nhưng tới tận bây giờ, khi tháng 2 đỉnh điểm đã qua đi, cả nước Mỹ chỉ ghi nhận không quá 10.000 trường hợp nhiễm cúm, một mức suy giảm chưa từng thấy. Về cơ bản, dịch cúm dường như đã biến mất, hầu như không có bệnh nhân nào tử vong.
Emily Martin, một nhà dịch tễ học đến từ Trường Y tế Công cộng thuộc Đại học Michigan làm việc cho mạng lưới giám sát dịch cúm của CDC Hoa Kỳ, cho biết: “Đến thời điểm này thì tôi có thể vui mừng vì đã không phải đối mặt với cả COVID và bệnh cúm cùng lúc. Nếu điều đó xảy ra thì hẳn sẽ là một thảm họa. Mùa cúm năm nay thật là kỳ lạ”.
Sự kỳ lạ ấy không chỉ diễn ra đối với riêng bệnh cúm. Số lượng các bệnh nhiễm virus đường hô hấp nói chung, bao gồm các bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến trẻ sơ sinh, cũng giảm đến mức thấp nhất trong nhiều năm.
Lý do của xu hướng này thực sự vẫn còn là một bí ẩn. Nhưng có lẽ, và rất có thể, đó là việc chúng ta đã thực hành tốt các biện pháp phòng ngừa COVID-19 như đeo khẩu trang, giữ khoảng cách và rửa tay. Các biện pháp phòng ngừa này đã có hiệu quả cả với các chủng virus đường hô hấp khác.
Theo một ước tính trước đó, cúm mùa có thể giết chết từ 12.000 đến 16.000 người Mỹ mỗi năm và gây ra thiệt hại 11 tỷ USD cho nền kinh tế, bao gồm chi phí mất sức lao động. Trong nhiều thập kỷ, thậm chí nhiều thế kỷ, người Mỹ đã chấp nhận điều đó.
Liệu sau bài học từ các biện pháp phòng ngừa COVID-19 như đeo khẩu trang, rửa tay và giữ khoảng cách xã hội, nước Mỹ có chịu từ bỏ một chút tự do cá nhân để phòng ngừa cho những mùa cúm sau này hay không?
Nếu câu trả lời đó là “không“, các chuyên gia dịch tễ học cảnh báo nước Mỹ có thể sẽ phải chịu một “sự trừng phạt” khi virus cúm quay trở lại sau đại dịch COVID-19, có thể là ngay mùa đông năm sau. Đó là bởi sự vắng bóng của mùa cúm năm nay cũng có nghĩa là sự miễn dịch trong quần thể với virus cúm không được thiết lập.
Khi virus cúm quay trở lại trong mùa tiếp theo, cách năm, nó sẽ tích lũy được một số lượng đột biến lớn hơn, vắc-xin nhiều khả năng sẽ không còn hiệu quả với chủng cúm đó nữa. Bởi vậy, suy cho cùng sự biến mất của dịch cúm mùa năm nay ở Mỹ chưa hẳn đã là một tin vui dành cho họ.
Sử dụng mô hình dịch tễ học SIR để theo dõi số người nhạy cảm với cúm, số người nhiễm bệnh và phục hồi, các nhà khoa học Mỹ cảnh báo: Sau một mùa cúm mà không ai trong số những người nhạy cảm biến thành người nhiễm bệnh, mùa cúm tiếp theo sẽ là một mùa cúm tệ hơn rất nhiều.
“Chúng ta biết rằng đối với bệnh cúm, khả năng bảo vệ của kháng thể trong người bạn sẽ suy yếu theo thời gian. Năm nay, toàn bộ dân số của chúng ta đã không phát triển được sức đề kháng”, Martin giải thích. “Điều đó có nghĩa là các chủng virus trong mùa cúm năm sau sẽ có được một sân chơi rộng mở hơn”.
Mô hình SIR cho thấy sự lên xuống tương tự của các chủng virus đường hô hấp khác như enterovirus D68 thường lây nhiễm trẻ sơ sinh. Sự tăng giảm mỗi 2 năm một lần của chủng virus này thường trùng với sự tăng giảm của quần thể nhạy cảm.
“Khi bạn có một ổ dịch lớn, rất nhiều người trong cộng đồng đã nhiễm bệnh. Sau đó thì mọi thứ sẽ chùng lại, bạn cần nhiều thời gian hơn để tích lũy được một tập dân số nhạy cảm đạt tới một ngưỡng nhất định. Sau đó thì bạn mới có một đợt bùng phát khác“, Sang Woo Park, một nghiên cứu sinh về sinh thái học và sinh học tiến hóa tại Đại học Princeton cho biết.
Đó là sự hoạt động của các mô hình cúm theo năm. Nhưng năm nay, với sự vắng bóng của dịch cúm, Park cho biết tính nhạy cảm của quần thể đang tăng cao và mùa cúm năm sau có thể là một mùa cúm mà dịch bùng phát rất mạnh.
Nếu tất cả những điều đó là sự thật… thì, bạn muốn nghe tin tốt trước hay tin xấu?
Tin tốt là những đứa trẻ sẽ không bị nhiễm virus hô hấp như các bào từ RSV cho đến khi chúng lớn hơn, và thường thì đó chúng sẽ chỉ bị bệnh nhẹ. “Có lẽ điều đó tốt hơn cho lũ trẻ“, Martin nói. “Nhưng chúng tôi không thực sự chắc chắn”.
Tin xấu là, nếu virus cúm có thêm một năm để tích lũy các đột biến, chúng có thể kháng lại được loại vắc-xin mà nước Mỹ đang có để đối phó với nó từ mùa cúm trước.
Thông thường bệnh cúm sẽ chạy từ bán cầu này sang bán cầu khác, từ mùa đông sang mùa đông, giống như một người trượt tuyết cần đi tìm những nơi mà họ có thể thỏa mãn niềm đam mê của liên tục.
Và các nhà sản xuất vắc-xin có thể theo dõi những gì đã xảy ra ở bán cầu này để chuẩn bị cho mùa cúm ở bán cầu còn lại. Nhưng điều đó không đúng trong năm nay. Martin cho biết: “Nhịp điệu này năm nay đã bị gián đoạn. Bây giờ chúng tôi không có đủ dữ liệu để hiểu rõ điều gì sẽ diễn ra tới đây”.
Tham khảo Wired
